Complete gids: NEN 3140: elektrisch gereedschap keuren

Een veilige werkomgeving is essentieel voor elk bedrijf. Vooral bij werkzaamheden met elektrische installaties en apparatuur is veiligheid cruciaal. De NEN 3140 norm speelt hierin een sleutelrol als Nederlandse standaard voor veilige bedrijfsvoering bij elektrische werkzaamheden in het laagspanningsgebied.

Regelmatige keuringen van elektrisch gereedschap volgens de NEN 3140 zijn niet alleen een wettelijke verplichting, maar beschermen ook je medewerkers tegen elektrische risico’s. In deze complete gids leggen we alles uit wat je moet weten over NEN 3140 keuringen.

Inhoudsopgave

• Wat houdt de NEN 3140 norm in?
• Is NEN 3140 keuring wettelijk verplicht?
• NEN 3140 vs. NEN 1010: Het verschil
• Wie mag elektrisch gereedschap keuren volgens NEN 3140?
• Rollen en verantwoordelijkheden bij NEN 3140
• Hoe vaak moet elektrisch gereedschap gekeurd worden?
• Stappenplan voor een NEN 3140 keuring
• Visuele inspectie: Waar let je op?
• Elektrische metingen en beproevingen
• Rapportage en markering na keuring
• Veelgestelde vragen over NEN 3140 keuringen

Wat houdt de NEN 3140 norm in?

De NEN 3140 is een Nederlandse norm die veiligheidseisen stelt voor het veilig werken met en onderhouden van elektrische installaties en apparatuur op laagspanning (tot 1000 volt wisselspanning en 1500 volt gelijkspanning).

De norm richt zich specifiek op:

• Veilige bedrijfsvoering van werkzaamheden nabij, aan of met elektrische objecten
• Het minimaliseren van elektrische veiligheidsrisico’s
• Het waarborgen van de veiligheid van personeel en bezoekers

Is NEN 3140 keuring wettelijk verplicht?

Hoewel de NEN 3140 zelf niet direct wettelijk verplicht is, geeft het wel de meest praktische invulling aan de wettelijke eisen uit de Arbowet. Volgens de Arbowet is de werkgever verantwoordelijk voor:

• De veiligheid, gezondheid en het welzijn van werknemers
• Het regelmatig inspecteren van elektrotechnische installaties en arbeidsmiddelen

Belangrijk om te weten: De Arbeidsinspectie en verzekeringsmaatschappijen beschouwen de NEN 3140-norm als bindend. Niet-naleving kan leiden tot:

• Maatregelen en boetes van de Arbeidsinspectie
• Aansprakelijkheid bij ongevallen
• Problemen met verzekeringsclaims

Wil je meer weten over de verplichtingen? Lees dan ons artikel Is NEN 3140 verplicht voor mijn gereedschap?

“Bij een ongeval met elektrisch gereedschap kan een werkgever aansprakelijk worden gesteld als blijkt dat het gereedschap niet volgens NEN 3140 is gekeurd” – Arbeidsinspectie

NEN 3140 vs. NEN 1010: het verschil

Beide normen vullen elkaar aan: NEN 1010 zorgt voor veilige nieuwe installaties, terwijl NEN 3140 de veiligheid tijdens gebruik en onderhoud waarborgt.

Wie mag elektrisch gereedschap keuren volgens NEN 3140?

Een NEN 3140 keuring van elektrische apparaten en gereedschappen mag uitsluitend worden uitgevoerd door een gecertificeerde NEN 3140 keurmeester. Deze keurmeester stelt vast of de apparatuur veilig is en voldoet aan de eisen.

Voor meer gedetailleerde informatie over wie een NEN 3140 keuring mag uitvoeren, lees ons artikel: Wie mag een NEN 3140 keuring uitvoeren?

Tips bij het kiezen van een keurmeester

1. Controleer of de keurmeester beschikt over een geldig certificaat
2. Vraag naar ervaring met jouw specifieke type elektrisch gereedschap
3. Zorg dat de keurmeester gebruikmaakt van gekalibreerde meetapparatuur
4. Vraag naar een voorbeeld van een keuringsrapport om de kwaliteit te beoordelen

Rollen en verantwoordelijkheden bij NEN 3140

Binnen een organisatie zijn er verschillende rollen met betrekking tot elektrische veiligheid volgens NEN 3140:

Installatieverantwoordelijke (IV)

• Direct verantwoordelijk voor de veilige bedrijfsvoering van elektrische installaties en arbeidsmiddelen
• Zorgt dat werkzaamheden worden uitgevoerd door voldoende onderrichte of vakbekwame personen
• Zorgt dat installaties/arbeidsmiddelen worden onderhouden en gecontroleerd
• Bepaalt inspectie-eisen, frequentie en methoden

Voldoende Onderricht Persoon (VOP)

• Aangewezen en voldoende geïnstrueerd voor specifieke taken
• Kan gevaren onderkennen en voorkomen
• Mag werkzaamheden uitvoeren onder supervisie van een Vakbekwaam Persoon

Vakbekwaam Persoon (VP)

• Aangewezen en heeft relevante opleiding en/of ervaring
• Kan zelfstandig werken en gevaren door elektriciteit onderkennen
• Mag elektrische installaties inspecteren

De daadwerkelijke keuring wordt dus gedaan door de NEN 3140 keurmeester. Dit kan een medewerker binnen het bedrijf zijn die hiervoor is opgeleid, of een externe specialist.

Hoe vaak moet elektrisch gereedschap gekeurd worden?

Elektrische arbeidsmiddelen moeten periodiek worden gekeurd. De frequentie hangt af van het soort arbeidsmiddel, de intensiteit van gebruik en de werkomgeving.

Factoren die de keuringsfrequentie bepalen:

1. Frequentie van gebruik
   • Regelmatig (vaker dan 5x/jaar)
   • Zelden (minder dan 5x/jaar)
2. Deskundigheid van de gebruikers
   • Uitsluitend door deskundigen
   • Niet uitsluitend door deskundigen
3. Omgeving
   • Niet industrieel (schoon, droog)
   • Niet eenduidig maar niet zwaar
   • Zwaar industrieel (vervuilend, risico’s, bouwplaats)
4. Kans op beschadiging
   • Bijzonder klein (bv. PC in kantoor)
   • Klein maar reëel (kleine werkplaats)
   • Groot (scheepswerf, bouwplaats)

Aan elke factor wordt een weging (punten) toegekend. Het totaal aantal punten bepaalt het inspectie-interval. Algemene richtlijnen:

• Elektrisch handgereedschap op bouwplaatsen: elke 3 maanden
• Elektrisch gereedschap in werkplaatsen: jaarlijks
• Kantoormateriaal: om de drie jaar

Tip: Gebruik onze keuringsfrequentie calculator om de optimale keuringsinterval voor jouw situatie te bepalen.

Naast periodieke keuringen moeten elektrische arbeidsmiddelen ook gecontroleerd worden na iedere reparatie of modificatie.

Stappenplan voor een NEN 3140 keuring

Een complete NEN 3140 inspectie bestaat uit twee hoofdonderdelen:

1. Een visuele inspectie
2. Een inspectie door meting en beproeving

Belangrijk: Voordat elektrische veiligheidstesten worden uitgevoerd, moet altijd eerst de visuele controle plaatsvinden. Als het object bij de visuele controle wordt afgekeurd, mogen er geen elektrische testen worden uitgevoerd totdat het vakkundig is hersteld.

Visuele inspectie: Waar let je op?

Bij de visuele inspectie worden de volgende punten gecontroleerd:

• Mechanische staat, inclusief veiligheidsvoorzieningen
• Beschermings-, vereffenings- en aardleidingen (controleren op onderbrekingen)
• Staat van hulpmiddelen, bedieningsorganen, schakelaars en waarschuwingsborden
• Aansluitleidingen en verplaatsbare leidingen (controleren op beschadiging of ondeugdelijke reparaties)
• Toegankelijkheid voor bediening, onderhoud en inspectie
• Tekenen van oververhitting
• Beveiligingstoestellen (juiste keuze en afstelling)
• Trekontlastingen en juiste invoering van leidingen
• Ongeautoriseerde aanpassingen, met name in veiligheidsketens
• Juiste toepassing van materiaal volgens ontwerp

Praktijktip: Gebruik een gestandaardiseerde checklist voor de visuele inspectie om zeker te zijn dat alle punten worden gecontroleerd.

Elektrische metingen en beproevingen

Na de visuele inspectie volgt de elektrische inspectie met verschillende metingen:

1. Beschermingsleidingtest

• Doel: Controleren van de verbinding tussen de aardpen van de stekker en aanraakbare geleidende delen
• Methode: Meet de weerstand met een teststroom van minimaal 200 mA
• Grenswaarden: Maximale weerstandswaarden volgens NEN 3140 Tabel 104

2. Isolatieweerstandstest

• Doel: Controleren of er voldoende isolatie is tussen de polen (Fase/Nul) en aarde
• Methode: Pas een gelijkspanning toe van 250 V of 500 V
• Grenswaarden: Minimale isolatieweerstand > 1 MΩ voor Klasse I apparatuur
• Opmerking: Bij gevoelige of elektronische apparaten met overspanningsbeveiliging wordt 250V= geadviseerd

3. Reële lekstroommeting

• Doel: Alternatief voor isolatieweerstandstest bij elektronische apparaten
• Methode: Meten van de werkelijke lekstroom tijdens bedrijf
• Grenswaarden: Maximale reële lekstroom is 7 mA (of 15 mA voor vermogen > 6kW bij keramische verwarmingselementen)

4. Vervangende lekstroomtest

• Doel: Alternatief voor isolatieweerstandstest
• Methode: Toepassen van lagere wisselspanning (ca. 40V~) en berekenen lekstroom voor nominale netspanning
• Opmerking: Niet altijd representatief voor de werkelijke lekstroom

5. Aardlekbeveiligingstest

• Doel: Testen van ingebouwde aardlekschakelaars
• Methode: Meet de aanspreektijd bij de nominale aanspreekstroom
• Grenswaarden: Maximale uitschakeltijd is 300 ms voor een standaard aardlekschakelaar

6. Testen van veiligheidsketens

• Doel: Controleren van noodstopcircuits of nulspanningsbeveiligingen
• Methode: Functioneel testen van veiligheidscircuits

7. Functionele test

• Doel: Controleren van juiste werking en opgenomen vermogen
• Methode: Voeden met nominale spanning en controleren van functionaliteit
• Opmerking: Een testapparaat kan vooraf testen met laagspanning of waarschuwen bij te grote stroom

Rapportage en markering na keuring

Na afloop van de keuring worden de volgende stappen genomen:

1. Inspectierapport opstellen

• Beschrijving van het gekeurde gereedschap/apparaat
• Gemeten waarden
• Constateringen
• Aanbevelingen
• Direct melden van gevaarlijke situaties

2. Keuringssticker aanbrengen

• Bij goedkeuring: NEN 3140 keuringssticker met datum volgende keuring
• Bij afkeuring: Afgekeurd-sticker en direct uit bedrijf nemen

Met Tooltagger kun je nu ook een QR-code plaatsen. Deze plaats je eenmalig en wordt automatisch geupdate. Scan je de QR-code dan krijg je onderstaande te zien:

3. Administratie bijhouden

• Registreer alle keuringen in een centrale administratie
• Zorg voor eenvoudige toegang tot keuringsgeschiedenis
• Plan tijdig de volgende keuringen

Tip: Met Tooltagger beheer je eenvoudig al je NEN 3140 keuringen digitaal. Automatische herinneringen zorgen ervoor dat je nooit meer een keuring vergeet. Lees meer over NEN 3140 keuringssoftware voor elektrisch gereedschap of vraag een demo aan.

4. Integratie met meetapparatuur

Met Tooltagger kun je meetgegevens direct importeren vanuit professionele testapparatuur. Dit bespaart tijd, voorkomt typefouten en zorgt voor een naadloze documentatie van alle metingen. Tooltagger ondersteunt onder andere:

• SafetyPAT 3140
• Megger PAT 410
• EazyPAT 3140
• EazyPAT – PATmanager v4
• (En nog een aantal onbekendere apparaten)

Deze integratie zorgt voor een compleet geautomatiseerd keuringsproces: van meting tot rapportage en planning van de volgende keuring.

Veelgestelde vragen over NEN 3140 keuringen

Welke apparatuur moet volgens NEN 3140 gekeurd worden?

Alle elektrische arbeidsmiddelen die op laagspanning (tot 1000V wisselspanning of 1500V gelijkspanning) werken en in een professionele omgeving worden gebruikt, moeten volgens NEN 3140 gekeurd worden. Dit omvat onder andere:

• Elektrisch handgereedschap (boormachines, slijptollen, etc.)
• Verlengsnoeren en haspels
• Kantoorapparatuur (printers, kopieerapparaten)
• Keukenapparatuur in bedrijfskantines
• Elektrische apparatuur in werkplaatsen

Wat zijn de consequenties als ik mijn elektrisch gereedschap niet laat keuren?

Het niet (tijdig) laten keuren van elektrisch gereedschap kan leiden tot:

• Boetes bij inspectie door de Arbeidsinspectie
• Problemen met verzekeringsclaims bij brand of ongevallen
• Persoonlijke aansprakelijkheid bij ongevallen
• Gevaar voor de veiligheid van werknemers
• Imagoschade bij klanten of opdrachtgevers die om keuringscertificaten vragen

Hoe herken ik een NEN 3140 gekwalificeerde keurmeester?

Een gekwalificeerde NEN 3140 keurmeester:

• Heeft een geldig certificaat van een erkend opleidingsinstituut
• Gebruikt gekalibreerde en gecertificeerde meetapparatuur
• Kan een voorbeeld van een professioneel keuringsrapport tonen
• Is op de hoogte van de laatste wijzigingen in de norm
• Kan adviseren over de juiste keuringsfrequentie voor uw situatie

Hoe kan ik het beste mijn keuringen administreren?

De administratie van NEN 3140 keuringen kan op verschillende manieren:

• Papieren logboeken (niet aanbevolen vanwege risico op verlies)
• Excel-sheets (beperkte functionaliteit en risico op fouten)
• Gespecialiseerde software zoals Tooltagger (automatische herinneringen, compleet overzicht)

De beste optie is gespecialiseerde software die speciaal ontwikkeld is voor keuringenbeheer, zoals Tooltagger. Hiermee houd je eenvoudig alle keuringen bij, ontvang je automatisch herinneringen en heb je altijd een actueel overzicht.

Wat is het verschil tussen een keuring en een inspectie?

Een inspectie is een visuele controle zonder metingen, terwijl een keuring een volledige controle is inclusief elektrische metingen en beproevingen volgens de NEN 3140 norm. Alleen een volledige keuring voldoet aan de wettelijke eisen van de Arbowet.

Conclusie

Het keuren van elektrisch gereedschap volgens de NEN 3140 norm is een cruciaal onderdeel van een veiligheidsbeleid in elk bedrijf waar met elektrische arbeidsmiddelen wordt gewerkt. Het naleven van deze norm beschermt werknemers tegen elektrische risico’s en voorkomt ongelukken.

Door regelmatige NEN 3140 keuringen uit te laten voeren door gecertificeerde keurmeesters, voldoe je aan je wettelijke verplichtingen en zorg je voor een veilige werkomgeving. De frequentie van keuringen moet worden bepaald op basis van risicoanalyse, rekening houdend met gebruiksfrequentie, gebruikers, omgeving en risico op beschadiging.

Wil je het beheer van je NEN 3140 keuringen vereenvoudigen? Tooltagger helpt je om alle keuringen centraal te beheren, automatisch herinneringen te ontvangen en altijd compliant te blijven.